Một số vấn đề về trách nhiệm bồi thường thiệt hại quy định tại Điều 599 Bộ luật Dân sự

Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do người dưới 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự gây ra trong thời gian trường học, bệnh viện, pháp nhân khác trực tiếp quản lý là một trong những chế định quan trọng của luật pháp, giúp nâng cao thêm tính công bằng xã hội giữa những người yếu thế với những cá nhân khác trong xã hội, bảo đảm tốt nhất các quyền và lợi ích cơ bản của các chủ thể đặc biệt trên. Hơn nữa, việc đặt ra chế định trên còn giúp cho việc giải quyết bồi thường thiệt hại của Tòa án được diễn ra nhanh chóng hơn, dễ dàng hơn và phù hợp đáp ứng với các yêu cầu của thực tế đề ra. Tuy nhiên, bên cạnh những điểm tích cực thì hiện trong các chế định trên vẫn còn có những điểm bất cập, những lỗ hổng trong vấn đề xác định sự việc và áp dụng pháp luật của Tòa án để giải quyết.

I. Một số vấn đề lý luận và pháp luật trách nhiệm về bồi thường thiệt hại do người dưới 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự gây ra trong thời gian trường học, bệnh viện, pháp nhân khác trực tiếp quản lý

1.1. Bồi thường thiệt hại và bồi thường thiệt hại do người dưới 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự gây ra trong thời gian trường học, bệnh viện, pháp nhân khác trực tiếp quản lý

Trong cuộc sống hàng ngày, vấn đề bồi thường thiệt hại diễn ra khá phổ biến. Có thể hiểu chế định về bồi thường thiệt hại là hình thức trách nhiệm dân sự nhằm buộc bên có hành vi gây thiệt hại phải khắc phục hậu quả bằng cách đền bù các tổn thất về vất chất hoặc tinh thần cho bên bị thiệt hại. Hơn nữa trách nhiệm bồi thường thiệt hại được nhìn nhận như một chế tài về mặt dân sự đối với người vi phạm hợp đồng. Trong đó, trách nhiệm bồi thường thiệt hại về vật chất là trách nhiệm bù đắp tổn thất về vật chất thực tế, được tính thành tiền do bên vi phạm nghĩa vụ gây ra, bao gồm tổn thất về tài sản, chi phí để ngăn chặn, hạn chế thiệt hại, thu nhập thực tế bị mất, bị giảm sút.

“Cá nhân, pháp nhân có quyền dân sự bị xâm phạm được bồi thường toàn bộ thiệt hại, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác hoặc luật có quy định khác”, (Điều 13, Bộ luật Dân sự năm 2015).

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại sẽ phát sinh khi có các yếu tố như có thiệt hại; có hành vi vi phạm nghĩa vụ; có mối quan hệ nhân quả giữa thiệt hại và hành vi vi phạm nghĩa vụ; có lỗi. Theo Bộ luật Dân sự năm 2015, chế định bồi thường thiệt hại được chia thành hai loại bồi thường đó là: Bồi thường thiệt hại trong hợp đồng và bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.

Trong đó, chế định về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là một chế định quan trọng và rất đặc biệt. Trách nhiệm được hình thành từ việc thực hiện một hành vi do cố ý hoặc vô ý, gây thiệt hại cho một người và hành vi đó không liên quan đến bất kỳ hợp đồng nào giữa người gây thiệt hại và người bị thiệt hại. Với dạng bồi thường này, người gây thiệt hại đã gây nên những tổn thất về tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự, uy tín, tài sản… của người khác và theo quy định phải bồi thường những tổn thất đó. Do vậy, có thể xác định được các đặc điểm sau đây là của bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Cụ thể như:

Thứ nhất, bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng phát sinh khi có hành vi trái pháp luật của một chủ thể và gây thiệt hại cho một hoặc nhiều chủ thể khác.

Thứ hai, giữa hai bên của quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng không có hợp đồng hoặc có nhưng hành vi gây thiệt hại không liên quan đến hợp đồng đang tồn tại giữa họ.

Thứ ba, trách nhiệm bồi thường thiệt hại phát sinh trên cơ sở luật định, pháp luật quy định sẵn về cơ sở phát sinh, chủ thể chịu trách nhiệm, cách thức bồi thường, mức bồi thường… mà không phụ thuộc vào thỏa thuận trước của các bên vì thực chất thỏa thuận này không thể tồn tại. Điều này làm cho chế định bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng khác với chế định bồi thường thiệt hại trong hợp đồng. Tuy nhiên, dù không có và không thể dự kiến trước, nhưng các bên hoàn toàn có thể thỏa thuận về các vấn đề có liên quan đến việc thực hiện nghĩa vụ bồi thường như mức bồi thường, thời hạn… trong khuôn khổ tự do thỏa thuận trong quan hệ dân sự.

Trong đó, trách nhiệm bồi thường thiệt hại do người dưới 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự gây ra trong thời gian trường học, bệnh viện, pháp nhân khác trực tiếp quản lý đang diễn ra phổ biến và nhận được sự quan tâm của xã hội. Quy định về vấn đề này cho ta thấy rất cụ thể về các vấn đề sau:

Về chủ thể của trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Chủ thể của quan hệ pháp luật ở đây là cá nhân, hoặc pháp nhân, để trở thành chủ thể của một quan hệ pháp luật cụ thể thì đòi hỏi chủ thể đó phải có năng lực pháp luật và năng lực hành vi pháp luật, tức là phải có khả năng tự mình thực hiện các quyền và nghĩa vụ theo quy định của pháp luật.

Cụ thể, trong trường hợp trên, theo quy định về “Bồi thường thiệt hại và bồi thường thiệt hại do người dưới 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự gây ra trong thời gian trường học, bệnh viện, pháp nhân khác trực tiếp quản lý” thì có thể thấy quy định này liên quan tới chủ thể đặc biệt, cụ thể là cá nhân gây thiệt hại.

Theo quy định của pháp luật thì cá nhân phải có đầy đủ năng lực hành vi dân sự, đủ tuổi và phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại do hậu quả của hành vi mà mình gây ra. Tuy nhiên, trên thực tế cũng như ngay trong quy định trên, người gây thiệt hại lại là người chưa đáp ứng được các điều kiện đầy đủ về năng lực trách nhiệm dân sự.

Điển hình là “người chưa đủ 15 tuổi” gây thiệt hại hay “người mất năng lực hành vi dân sự” gây thiệt hại. Đây là nhóm đối tượng yếu thế trong xã hội, chưa có nhận thức rõ ràng, thiếu kiến thức, hiểu biết pháp luật, thâm chí không làm chủ và điều khiển được hành vi của bản thân gây nên hậu quả nghiêm trọng cho người khác và xã hội. Vì vậy, đây là trường hợp ngoại lệ, do đó xác định chủ thể phải chịu trách nhiệm bồi thường là: Trường học (trong trường hợp: Người chưa đủ 15 tuổi gây thiệt hại trong thời gian trường học trực tiếp quản lý); bệnh viên, pháp nhân khác (trong trường hợp: Người mất năng lực hành vi dân sự gây thiệt hại cho người khác trong thời gian bệnh viện; Pháp nhân khác trực tiếp quản lý); hay cha, mẹ, người giám hộ của người dưới 15 tuổi; người mất năng lực hành vi dân sự phải bồi thường (trong trường hợp trường học, bệnh viện, pháp nhân khác chứng minh được mình không có lỗi trong quản lý).

Về căn cứ xác lập trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng có thể kể tới như: Một là, có thiệt hại xảy ra, thiệt hại ở đây hiểu theo nghĩa pháp lý là có sự mất mát mà một chủ thể của quan hệ pháp luật phải gánh chịu là sự thay đổi tình trạng theo chiều hướng tiêu cực như: Tài sản bị mất, bị hư hỏng hay một người có sức khỏe bình thường nay trở nên yếu đi… Chung quy lại, tình trạng thay đổi ở đây có thể là tình trạng vật chất (tài sản, tính mạng, sức khỏe) hay tài sản tinh thần (danh dự, uy tín). Trong trường hợp theo quy định trên thì người chưa thành niên dưới 15 tuổi hoặc người mất năng lực hành vi dân sự gây ra trong thời gian trường học, bệnh viện, pháp nhân khác trực tiếp quản lý có thể ảnh hưởng và gây thiệt hại đến vật chất hoặc tinh thần của các đối tượng, chủ thể khác.

Do vậy, chắc chắn sẽ phát sinh hậu quả thiệt hại hại thuộc một trong các trường hợp đã nêu. Hai là, có hành vi vi phạm nghĩa vụ. Ba là, có lỗi. Theo cách hiểu cơ bản nhất, lỗi là trạng thái tâm lý bên trong của người thực hiện hành vi trái pháp luật gây ra thiệt hại. Lỗi được chia thành hai dạng cố ý và vô ý. Và yếu tố lỗi được xem như một trong các điều kiện quan trọng để xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Bốn là, có mối quan hệ nhân quả giữa thiệt hại và hành vi vi phạm nghĩa vụ. Tức là, thiệt hại xảy ra phải là kết quả tất yếu của hành vi trái pháp luật và ngược lại hành vi trái pháp luật là nguyên nhân gây ra thiệt hại.

1.2. Pháp luật về trách nhiệm về bồi thường thiệt hại do người dưới 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự gây ra trong thời gian trường học, bệnh viện, pháp nhân khác trực tiếp quản lý

Quy định của pháp luật về bồi thường thiệt hại do người dưới 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự gây ra trong thời gian trường học, bệnh viện, pháp nhân khác trực tiếp quản lý được quy định tại Điều 599, Chương XX. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của Bộ luật Dân sự năm 2015. Đây được xem như một quy định quan trọng, cụ thể và rất đặc biệt về việc quy định vấn đề bồi thường thiệt hại trong một số trường hợp cụ thể. Toàn văn quy định trên như sau:

“1. Người chưa đủ 15 tuổi trong thời gian trường học trực tiếp quản lý; mà gây thiệt hại thì trường học phải bồi thường thiệt hại xảy ra.

2. Người mất năng lực hành vi dân sự gây thiệt hại cho người khác trong thời gian bệnh viện; pháp nhân khác trực tiếp quản lý thì bệnh viện; pháp nhân khác phải bồi thường thiệt hại xảy ra.

3. Trường học, bệnh viện, pháp nhân khác quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này không phải bồi thường; nếu chứng minh được mình không có lỗi trong quản lý; trong trường hợp này, cha, mẹ, người giám hộ của người dưới 15 tuổi; người mất năng lực hành vi dân sự phải bồi thường” (1).

Dựa vào quy định tại Điều 599, Bộ luật Dân sự năm 2015 là có chủ thể bồi thường thiệt hại là đặc biệt. Chủ thể trong điều khoản này là người dưới 15 tuổi hoặc người mất năng lực hành vi dân sự.

Vậy, câu hỏi đặt ra là trong trường hợp gây thiệt hại trong điều khoản này khi gây ra thiệt hại thì sẽ bị xử lí như thế nào? Qua việc phân tích quy định của pháp luật, nhận thấy:

Theo quy định của pháp luật, người chưa đủ 15 tuổi là người chưa thành niên, nên khả năng nhận thức và làm chủ hành vi còn hạn chế. Người mất năng lực hành vi dân sự được hiểu là người không có khả năng nhận thức và làm chủ được hành vi của mình. Đây là những chủ thể tiềm ẩn khả năng gây thiệt hại cao mà chính bản thân họ không kiểm soát được hành vi của bản thân. Vậy nên, những chủ thể có trách nhiệm quản lý những đối tượng này phải chịu trách nhiệm bồi thường cho người bị thiệt hại. Vì vậy, người chưa đủ 15 tuổi trong thời gian học tại trường mà gây thiệt hại thì trường học phải bồi thường thiệt hại xảy ra. Người mất năng lực hành vi dân sự gây thiệt hại cho người khác trong thời gian bệnh viện, pháp nhân khác trực tiếp quản lý thì bệnh viện, pháp nhân khác phải bồi thường thiệt hại xảy ra.

Trường hợp đối với các em học sinh trong thời gian học tập, sinh hoạt đoàn đội hoặc các hoạt động tập thể khác trên lớp thì thầy cô giáo là người trực tiếp quản lý các em học sinh. Tuy nhiên, có những thời gian nhà trường không quản lý trực tiếp các em như thời gian trước và sau khi học tập. Đối với người mất năng lực hành vi dân sự thì bệnh viện, pháp nhân có nghĩa vụ trông coi người này trong suốt thời gian trực tiếp quản lý. Trong đó, cũng có những thời gian người mất năng lực hành vi dân sự do gia đình chăm sóc… Đây là những thời gian bệnh viện, pháp nhân khác không trực tiếp quản lý người mất năng lực hành vi dân sự.

Như vậy, trong thời gian không thuộc sự quản lý tại trường học, bệnh viện, pháp nhân khác mà người dưới 15 tuổi hay người mất năng lực hành vi dân sự gây thiệt hại thì theo quy định những chủ thể ở trên không phải bồi thường, nếu chứng minh được mình không có lỗi trong quản lý. Trong trường hợp này, cha, mẹ, người giám hộ của người dưới 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự phải bồi thường.

Như vậy, qua việc phân tích và làm rõ quy định pháp luật về bồi thường thiệt hại trên, nhận thấy quy định tại Điều 599, Bộ luật Dân sự năm 2015 là một quy định rất hay và thiết thực và tiến bộ. Quy định trên nhằm giải quyết vấn đề bồi thường thiệt hại cho bên chịu ảnh hưởng, hơn nữa còn bảo đảm tốt quyền của các chủ thể đặc biệt trong trường hợp trên, đồng thời giúp nâng cao trách nhiệm quản lý và giáo dục của người đại diện hợp pháp của chủ thể theo pháp luật và trách nhiệm nhà trường, bệnh viện, pháp nhân khác trong thời gian trực tiếp quản lý các chủ thể đặc biệt trên.

2. Thực tiễn thực hiện và áp dụng pháp luật về trách nhiệm về bồi thường thiệt hại do người dưới 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự gây ra trong thời gian trường học, bệnh viện, pháp nhân khác trực tiếp quản lý

2.1. Một số điểm tích cực

Thứ nhất, vấn đề áp dụng pháp luật đã được thực hiện nghiêm, đúng quy định, bảo đảm được quyền và lợi ích hợp pháp giữa các bên. Hiện nay, đã có rất nhiều vụ việc liên quan đến vấn đề bồi thường thiệt hại do người dưới 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự gây ra trong thời gian trường học, bệnh viện, pháp nhân khác trực tiếp quản lý.

Tùy theo mức độ nặng nhẹ của từng vụ việc và thái độ của các bên liên quan đến vụ việc trên thì họ sẽ có những cách thức và phương thức xử lý khác nhau. Trong trường hợp, các bên không tự thỏa thuận được với nhau thì vụ việc sẽ được đưa ra Tòa án để giải quyết. Theo đó, Tòa sẽ tiến hành tiếp nhận và thụ lý vụ việc để xem xét, nghiên cứu các tình tiết vụ việc một cách chi tiết và cụ thể nhất.

Qua đó, sẽ đưa ra những phán quyết công bằng dựa trên việc áp dụng và thực hiện nghiêm chỉnh các quy định pháp luật về trường hợp bồi thường thiệt hại do người dưới 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự gây ra tại Điều 599, Bộ luật Dân sự năm 2015 nhằm bảo đảm tốt nhất các quyền và lợi ích cơ bản, hợp pháp giữa các bên.

Thứ hai, bảo đảm quyền của chủ thể đặc biệt như: Trẻ em, người mất năng lực hành vi dân sự. Bộ luật Dân sự năm 2015 đã đặt ra quy định tại Điều 599 về vấn đề bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.

Cụ thể, chủ thể bồi thường thiệt hại trong trường hợp trên là một chủ thể đặc biệt là người dưới 15 tuổi hoặc người mất năng lực hành vi dân sự. Nhận thấy, hai chủ thể trên đều chưa đủ điều kiện phải chịu trách nhiệm trước pháp luật. Một là do độ tuổi chưa đáp ứng được quy định mà pháp luật đề ra; hai là do ảnh hưởng về tâm lý, thần kinh vì vậy họ không có đủ khả năng để tự nhận thức hành vi của mình làm là đúng hay sai.

Như vậy, nên pháp luật không thể đưa ra những quy định xử phạt giành cho những chủ thể đặc biệt này. Do đó, pháp luật đã rất khéo léo khi đặt ra quy định tại Điều 599. Bồi thường thiệt hại do người dưới 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự gây ra trong thời gian trường học, bệnh viện, pháp nhân khác trực tiếp quản lý để vừa nhằm xử phạt những hành vi vi phạm pháp luật gây hậu quả nghiêm trọng ảnh hưởng tới người khác.

Trường hợp này, người phải chịu trách nhiệm trước pháp luật và tiến hành bồi thường thiệt hại đó là cha mẹ, người đại diện hoặc người trực tiếp quản lý trong thời gian các chủ thể đặc biệt trên gây ra hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng tới người khác.

Do đó, pháp luật đã thực rất tốt hai nhiệm vụ chính đó là vừa bảo vệ tốt quyền và lợi ích hợp pháp giữa các bên và vừa đảm bảo tính giáo dục, răn đe của pháp luật. Qua đó, yêu cầu việc các cá nhân, người đại diện hợp pháp, pháp nhân trong thời gian quản lý cần phải nâng cao trách nhiệm hơn nữa về phương thức quản lý, giám sát, đồng thời có những biện pháp phù hợp nhằm giáo dục và hướng dẫn các chủ thể trên để họ hiểu và thực hiện tốt nhiệm vụ của mình, hạn chế tối đa việc xảy ra những tình huống vi phạm trên gây thiệt hại cho người khác.

Thứ ba, các vụ việc được diễn ra khách quan và nhanh chóng, đảm bảo được quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể bị thiệt hại bởi các hành vi do vi phạm pháp luật gây ra. Việc pháp luật đã đặt ra quy định cụ thể và hướng giải quyết vụ việc trên sẽ giúp cơ quan tư pháp – Tòa án (đặc biệt là cơ quan tố tụng và người tiến hành tố tụng) dễ dàng áp dụng nhằm giải quyết vụ việc một cách nhanh chóng, khách quan và toàn diện giúp tiết kiệm tối đa được thời gian giải quyết bồi thường, hạn chế những mâu thuẫn, xung đột phát sinh giữa các bên trong thời gian Tòa án xem xét vụ việc.

Hơn nữa, vừa đảm bảo mục tiêu thực hiện, bảo vệ tốt quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể bị thiệt hại bởi các hành vi do vi phạm pháp luật gây ra. Đồng thời, tăng cường việc bảo vệ và giáo dục, kiểm soát tốt hơn các chủ thể đặc biệt như trẻ em dưới 15 tuổi và người mất năng lực hành vi dân sự là các đối tượng yếu thế trong xã hội để hạn chế các trường hợp khác tương tự xảy ra.

2.2. Một số vướng mắc, khó khăn trong quá trình áp dụng và thực hiện pháp luật

Hiện pháp luật đã đặt ra quy định cụ thể về trường hợp trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do người dưới 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự gây ra trong thời gian trường học, bệnh viện, pháp nhân khác trực tiếp quản lý. Điều luật này được quy định cụ thể trong Bộ luật Dân sự năm 2015 và được cụ thể hóa thông qua Điều 599. Theo đó, trên thực tế quá trình vận dụng và áp dụng quy định pháp luật trên của Tòa án để giải quyết vụ việc bồi thường thiệt hại được diễn ra thường xuyên; tuy nhiên việc áp dụng và thực hiện pháp luật vẫn còn nhiều điểm bất cập và vướng mắc, gây ra nhiều khó khăn trong việc xác định các các trường hợp áp dụng và cách thức xác minh, giải quyết vụ việc. Cụ thể như:

Thứ nhất, xét về mặt ngữ nghĩa trong Điều 599, chúng tôi cho rằng thuật ngữ đã chưa được sử dụng thống nhất và đồng bộ. Rõ ràng, nhận thấy được thuật ngữ được sử dụng trong các khoản 1, khoản 3 không thống nhất với tiêu đề của Điều luật. Tiêu đề của Điều luật này và tại khoản 3 của Điều 599 sử dụng cụm từ “người dưới 15 tuổi”, nhưng tại khoản 1 lại sử dụng cụm từ “người chưa đủ 15 tuổi”. Việc sử dụng cụm từ “người chưa đủ 15 tuổi” như ở khoản 1 là sự thay đổi phù hợp của Bộ luật Dân sự năm 2015, nhưng sự sửa đổi này lại chưa đồng bộ. Điều này có thể gây hiểu lầm, và rất dễ có nhiều quan điểm, cách lý giải khác nhau về vấn đề này.

Thứ hai, tại quy định ở khoản 3, Điều 599, nếu trường học, bệnh viện không có lỗi trong việc quản lý người chưa đủ 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự thì người giám hộ phải bồi thường. Tuy nhiên, theo quy định của pháp luật tại khoản 3, Điều 586, Bộ luật Dân sự năm 2015, người giám hộ chỉ phải bồi thường bằng tài sản của mình nếu người gây thiệt hại không có hoặc không đủ tài sản để bồi thường và người giám hộ có lỗi trong việc giám hộ. Rõ ràng, hai quy định cùng điều chỉnh về vấn đề bồi thường thiệt hại do người chưa đủ 15 tuổi và người mất năng lực hành vi dân sự gây ra nhưng lại có sự mâu thuẫn với nhau. Do vậy, nhìn chung giữa hai quy định trên chưa thực sự thống nhất và ổn định.

Thứ ba, tại khoản 3, Điều 599, Bộ luật Dân sự 2015 có quy định: “Trường học, bệnh viện, pháp nhân khác quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này không phải bồi thường, nếu chứng minh được mình không có lỗi trong quản lý, trong trường hợp này, cha, mẹ, người giám hộ của người dưới 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự phải bồi thường”. Quy định này có nghĩa là, nếu trường học, bệnh viện, pháp nhân khác không có lỗi thì cha, mẹ, người giám hộ phải bồi thường thiệt hại khi có bằng chứng chứng minh mình không có lỗi trong quản lý.

Theo chúng tôi, vấn đề này chưa được pháp luật đề cập rõ ràng, bởi lẽ quy định chưa chỉ rõ về “các bằng chứng để chứng minh gồm những gì?”. Chính tại sự chưa rõ ràng này nên nhiều trường hợp, các pháp nhân khác, trường học, bệnh viện có thể xuất trình nhiều bằng chứng mà do họ tự tạo nên chứ không hề có thật. Từ đó, dẫn tới có rất nhiều vụ việc diễn ra trên thực tế do sự quản lý của nhà trường, bệnh viện… gây thiệt hại nhưng phần lớn đều do bố mẹ hay người đại diện của các chủ thể đặc biệt đó phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại.

Thứ tư, sự am hiểu về pháp luật của người dân hiện còn chưa cao. Hơn nữa, người dân còn chưa chủ động tìm hiểu về các quy định của pháp luật để có thể tự đưa ra các quan điểm chính đáng, bảo vệ quyền lợi của bản thân. Do vậy, gây ra nhiều khó khăn trong quá trình giải quyết vụ việc bồi thường thiệt hại giữa các bên liên quan.

Thứ năm, công tác tuyên truyền, vận động còn nhiều hạn chế, chưa phù hợp với từng đối tượng cụ thể, tuyên truyền mang tính hình thức, không khả thi và không mang lại hiệu quả cao cho đối được tư vấn. Hiện nay, vấn đề bảo vệ quyền của nhóm yếu thế như: Người chưa thành niên (dưới 15 tuổi), người mất năng lực hành vi dân sự… đã được đẩy mạnh nhưng các cơ quan bảo vệ quyền của những nhóm này vẫn chưa thực hiện hết chức năng của mình, chưa quan tâm sâu sắc đến thực tế, các cơ quan báo chí chưa kịp thời phản ánh về các vụ việc và vấn đề xảy ra nên nhiều vụ việc dễ rơi vào sự “lãng quên” hoặc “bỏ quên”. Như vậy, đã ảnh hưởng và để lại nhiều khó khăn cho vấn đề bảo vệ quyền lợi của nhóm yếu thế và vấn đề bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.

3. Một số kiến nghị về hoàn thiện pháp luật và bảo đảm hiệu quả vấn đề bồi thường thiệt hại do người dưới 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự gây ra trong thời gian trường học, bệnh viện, pháp nhân khác trực tiếp quản lý

Thứ nhất, kiến nghị về việc cần chỉnh sửa và sử dụng thống nhất, đồng bộ các thuật ngữ giữa tiêu đề của Điều luật và trong các khoản cụ thể. Vì vậy, chúng tôi cho rằng nên chỉnh sửa, thay đổi thuật ngữ “người dưới 15 tuổi” ở tiêu đề và tại khoản 3, Điều 599 thành “người chưa đủ 15 tuổi”.

Thứ hai, kiến nghị về việc đảm bảo sự thống nhất giữa hai quy định tại khoản 3, Điều 599 và khoản 3, Điều 586 của Bộ luật Dân sự năm 2015. Do vậy, tại khoản 3, Điều 599 nên được thêm đoạn “theo quy định tại Điều 586 Bộ luật này” vào cuối. Tức là khoản 3, Điều này sẽ có toàn văn nội dung như sau: “Trường học, bệnh viện, pháp nhân khác quy định tại khoản 1 và khoản 2, Điều này không phải bồi thường, nếu chứng minh được mình không có lỗi trong quản lý, trong trường hợp này, cha, mẹ, người giám hộ của người dưới 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự phải bồi thường theo quy định tại Điều 586 của Bộ luật này”.

Thứ ba, kiến nghị về việc hoàn thiện các quy định về bằng chứng chứng minh không có lỗi của trường học, bệnh viện và các pháp nhân khác trong thời gian quản lý. Vì vậy, pháp luật nên xem xét và đưa ra cụ thể các tiêu chí đánh giá, các giấy tờ đầy đủ, cụ thể chứng minh được sự quản lý, giám sát tốt của mình trong thời gian quản lý các chủ thể đặc biệt (người chưa đủ 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự). Đồng thời, cần phải có các văn bản hướng dẫn về việc xác minh các chứng cứ do các tổ chức trên đưa ra nhằm đảm bảo sự công bằng, tính trách nhiệm… trong việc quản lý và giáo dục hiện nay.

Thứ tư, tăng cường công tác giáo dục, tuyên truyền, phổ biến kiến thức pháp luật tới người dân, các tổ chức, pháp nhân khác giúp họ hiểu và thực hiện tốt nhiệm vụ, công việc quản lý nhằm hạn chế những thiệt hại do các chủ thể đặc biệt gây ra, tránh ảnh hưởng tới những người xung quanh. Qua đó, tiết kiệm được các chi phí đáng kể trong việc bồi thường thiệt hại về vật chất lẫn tinh thần cho người bị xâm hại quyền và lợi ích hợp pháp mà người dưới 15 tuổi hay người mất năng lực hành vi dân sự gây ra.

Thứ năm, đẩy mạnh công tác tập huấn các Bộ luật, Luật và các Nghị quyết Hội đồng Thẩm phán, văn bản pháp luật hướng dẫn thi hành cho các Thẩm phán và các thành viên khác để giúp cho họ được đạo tạo và mở rộng thêm được nhiều kiến thức, kỹ năng chuyên môn, sự linh hoạt, mềm dẻo trong quá trình áp dụng pháp luật để giải quyết vụ việc về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong trường hợp do chủ thể đặc biệt gây nên được phù hợp và đạt được hiệu quả cao nhất khi áp dụng, nhằm bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan trong quan hệ dân sự trên.

Thứ sáu, tiếp tục thực hiện việc xét xử và công bố công khai những bản án, vụ việc được Tòa án giải quyết lên Cổng thông tin điện tử nhằm đảm bảo quá trình xét xử vụ án của Tòa diễn ra công bằng, khách quan, minh bạch. Qua đó, đảm bảo tốt nhất được quyền và lợi ích hợp pháp giữa các bên liên quan. Đồng thời, với mục tiêu chung là hướng tới việc phổ biến pháp luật, giáo dục kiến thức, kỹ năng cho người dân trong việc quản lý, giáo dục tốt đối với con em mình và các cơ quan như bệnh viện, pháp nhân khác quản lý tốt nhất và có trách nhiệm hơn đối với những người mất năng lực hành vi dân sự… nhằm hạn chế tối thiểu những hậu quả đáng tiếc từ hành vi gây thiệt hại do những chủ thể đặc biệt đó gây ra.

Thứ bảy, trong quá trình xét xử giải quyết vụ việc của Tòa án, cần tiếp tục phát huy và triển khai thực hiện nghiêm nhiều nguyên tắc tố tụng mới, tiến bộ như: tranh tụng tại tòa, đảm bảo tốt nhất tính độc lập của Thẩm phán trong quá trình xét xử. Đồng thời, thực hiện đầy đủ thẩm quyền tố tụng theo luật định nhằm đạt hiệu quả cao về chất lượng xét xử cũng như kết quả giải quyết vụ việc được công bằng, tiến bộ, đảm bảo đúng những quyền lợi phù hợp, xứng đáng của các cá nhân liên qua tới vụ án.

Thứ tám, phát huy tối đa vai trò của các phương tiện, thông tin truyền thông đại chúng trong việc tuyên truyền, phổ biến kiến thức pháp luật dành cho người dân, các cơ quan, tổ chức, pháp nhân khác nhằm tránh những hiểu biết sai lầm, chưa đúng về vấn đề quản lý và bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do người dưới 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự gây ra.

Đồng thời, nên thiết lập nhiều hòm thư góp ý, tổng đài để tiếp nhận các thông tin, các sai phạm để các cơ quan chức năng có thẩm quyền giải quyết có các biện pháp xử lý kịp thời, để tránh những hành vi đó tiếp diễn, gây nên hậu quả đáng tiếc, ảnh hưởng lớn tới việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho các bên trong quan hệ dân sự này.

Kết luận

Như vậy, vấn đề vấn đề bồi thường thiệt hại do người dưới 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự gây ra trong thời gian trường học, bệnh viện, pháp nhân khác trực tiếp quản lý đã làm rõ được một số vấn đề lý luận và thực tiễn thực hiện pháp luật trong thực tế hiện nay. Vấn đề này ngày càng nhận được sự quan tâm của xã hội, pháp luật ngày càng hoàn thiện các khung pháp lý, bảo đảm tính có căn cứ, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp giữa các bên. Bên cạnh đó, việc đẩy mạnh nghiên cứu pháp luật và tập huấn để nâng cao kinh nghiệm giải quyết vụ việc của các bên hoặc của cơ quan tiến hành tố tụng hiện cũng rất được quan tâm và chú ý.

Qua đây, cần tiếp tục hoàn thiện pháp luật về vấn đề bồi thường thiệt hại do người dưới 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự gây ra trong thời gian trường học, bệnh viện, pháp nhân khác trực tiếp quản lý để phù hợp với thực tiễn, đảm bảo tính khả thi, khách quan trong vấn đề giải quyết vụ việc về bồi thường thiệt hại của cơ quan hiện nay

Danh mục tài liệu tham khảo 1. Hiến pháp năm 2013 2. Bộ luật Dân sự năm 2015 3. Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 4. Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 5. Luật Trách nhiệm bồi thường thiệt hại của Nhà nước năm 2015 6. Luật Thi hành án Dân sự năm 2008, sửa đổi bổ sung năm 2014 7. Nguyễn Ngọc Điện (Chủ biên), Giáo trình Luật Dân sự, tập 2 – Nghĩa vụ, NXB. Đại học quốc gia thành phố Hồ Chí Minh, 2016 8. Thư viện bản án, Bản án 127/2017/DS-ST ngày 11/09/2017 về tranh chấp bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, truy cập ngày 19/08/2021. https://thuvienphapluat.vn/banan/ban-an/ban-an-1272017dsst-ngay-11092017-ve-tranh-chap-boi-thuong-thiet-hai-ngoai-hop-dong-8848 9. Luật Tuệ An, Bồi thường thiệt hại do người dưới 15 tuổi gây ra trong thời gian trường học, truy cập ngày 19/08/2021. https://luattuean.vn/boi-thuong-thiet-hai-do-nguoi-duoi-15-tuoi-gay-ra-trong-thoi-gian-truong-hoc/

NGUYỄN ANH DŨNG – NGUYỄN THẾ TÙNG 

Công ty Luật TNHH Thinksmart